Jà despuèi l’an Mila l’occitan coneis una extraordinaria sason literaria gracias al moviment di trobadors. La paraula ven dal verbe occitan trobar, crear una melodia e una lirica, dal latin tropare, componer un tropus, chant, e lo premier trobador coneissut es Guilhem de Peitieus, Guilhem IX d’Aquitania (1071-1127). La lirica trobadòrica es sustot exaltacion de l’amor espiritual vers la senhora, concepcion dicha fin’amor o amor cortés, perquè la filosofia de vita di trobadors era fondaa sus la cortesia. Per lhi trobadors l’amor era un estimul per lo melhorament moral, per se rendre mai denhe de la frema aimaa. Lo trobador volia conquistar valors coma pretz, larguesa, generositat, convivéncia, jovent, joventut del còr e de l’esprit, mesura, auto-contròl, umilitat, sen. Lhi trobadors fasion part de totas las categorias socialas e mancavon pas las fremas, las trobairitz; las diferenças de classa existion pas e eron units da un sense de fraternitat dich paratge.

Lo trobador era sovent mec lo compositor de mots e son, paraulas e musica, que venion enterpretaas da un joglar o joglador, sonaire que s’acompanhava emè un organistrum o symphonia, antenat de la viola, o emè instruments a còrda coma la viella. Lhi genres praticats eron diferènts, da la canso amorosa al sirventés politic o moral, a las composicions per exaltar lo valor del senhor. Tres eron lhi estils praticats: trobar leu, legier, fluide, simple; trobar ric, fastós, ornamental; trobar clus, complicat, escur, allegòric.

Bréviari d'amor

Lhi trobadors prestavon lor òbra en cò de nòbles mecenats, e de bòts restavon per tota la vita al servici d’un solet senhor: mai sovent passavon da una cort a l’autra, a travèrs longs viatges. L’occitan era dins aquel temp lenga internacionala, e se poetava en lenga d’òc decò fòra da las actualas regions occitanas, en Espanha, Grecia e Italia del Nòrd: entre lhi trobadors italians chal navisar Sordèl, Bonifatz e lhi piemontés Peire Guilhem da Luserna e Nicolèt de Turin. Detalhs sus lhi trobadors arribon da las vidas, pichòtas biografias en pròsa presentas en lhi chançoniers, bèla si son pas del tot atendiblas, perquè escrichas en granda part en Italia ental 1220-1230, sustot da Uc de Sant Circ. Autra corta produccion en pròsa era la razo, rason, qu’explicava las circonstanças d’una particulara composicion.